فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب الارباب (کتاب)

فَصْلُ الْخِطاب فی تَحریفِ کِتابِ رَبّ الْاَرباب کتابی به زبان عربی نوشته میرزا حسین نوری. نویسنده در این کتاب مدعی است برخی از آیاتی که از جانب خداوند بر پیامبر(ص) نازل شده و در قرآنی که در دسترس است، موجود نیست و آن آیات بنا به مصالحی نزد معصومین است. این کتاب از کتاب‌های جنجالی به شمار می‌رود که در رد آن کتاب‌های متعددی نوشته شده است.

کلیات

این کتاب، از کتاب‌های جنجال‌برانگیز جهان تشیع است و محدث نوری در ۲۸ جمادی‌الثانی سال ۱۲۹۲ق از تالیف آن فراغت یافته است. بنابر متن کتاب و نیز آن‌چه آقابزرگ تهرانی از خود محدث نوری شنیده و از او نقل کرده، مراد محدث نوری از تحریف کتاب این نیست که قرآن فعلی کلام خدا نیست یا چیزی بر آن افزوده یا پس از جمع قرآن (جمع‌آوری قرآن در زمان عثمان بن عفان به شکل یک کتاب) چیزی از آن کاسته شده است. به باور محدث نوری، قرآن فعلی دقیقا همان است که در زمان عثمان جمع‌آوری شد و به صورت یک کتاب میان جلد درآمد. او معتقد است که از پاره‌ای روایات برمی‌آید پیش از جمع‌آوری، آیاتی در قرآن بوده که پس از آن و هم اکنون در آن نیست و نزد معصوم (ع) محفوظ است و ما نمی‌دانیم که آنچه حذف شده، چه بوده و تنها بنابر روایاتی [که در کتاب ذکر کرده] به اجمال خبر داریم که چیزی از قرآن کاسته شده است.

نام

نام کتاب محدث نوری یعنی «فصل الخطاب فی تحریف الکتاب»، عالمان معاصر او و مردمان آن روزگار را به این اشتباه‌ انداخت که مراد او این است که قرآن نیز مانند انجیل و تورات عین کلام‌الله نیست. او خود از این موضوع سخن گفته و نزد شاگردش آقا بزرگ تهرانی از نام‌گذاری کتاب به این عنوان اظهار پشیمانی کرده و گفته خوب بود که نام کتاب را «فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب» یا «القول الفاصل فی اسقاط بعض الوحی النازل» می‌نهادم تا مردم را این گمان خطا پیش نیاید. مراد محدث نوری از تحریف، نقیصه (کاسته شدن) است نه زیادت و نه تغییر و تصرف در کلمات و آیات قرآن فعلی.

آقابزرگ تهرانی، هنگام معرفی کتاب، این کتاب را کتابی در رد تحریف قرآن می‌خواند و می‌نویسد: «أثبت فیه عدم التحریف بالزیادة والتغییر والتبدیل وغیرها؛ در این کتاب، عدم تحریف قرآن را اثبات کرده است و دور بودنش از تحریف به زیادت و تغییر و تبدیل و جز آن.»

محتوا

کتاب دارای سه مقدمه و دو باب و یک خاتمه است.

• مقدمه اول: درباره جمع‌آوری قرآن در عصر خلفا و مقایسه آن با جمع‌آوری قرآن در زمان علی(ع)
• مقدمه دوم: در بیان نزاع درباره تحریف قرآن
• مقدمه سوم: دیدگاه‌های شیعه درباره تحریف ناپذیری قرآن و مناقشه در آن‌ها.

نقدها

از همان آغاز علمای شیعه به تألیف کتاب‌هایی در مقابله با این اثر دست زدند از جمله شیخ محمود تهرانی در سال ۱۳۰۲ق، ردّیه‌ای به نام کشف الارتیاب عن تحریف الکتاب بر آن نگاشت و محدث نوری نیز در پاسخ به آن، رساله‎ای به نام الجواب عن شبهات کشف الارتیاب را تألیف کرد و گویا از برخی نظرات خویش در کتاب اصلی بازگشت و یا نظر خود را تشریح کرد و کوشید تا سوءتفاهم‌های پیش‌آمده را برطرف سازد. او درباره این رساله گفته که رضایت ندارد کسی پیش از خواندن رساله، کتاب فصل الخطاب را بخواند و این رساله منزله تکمله کتاب فصل الخطاب است.

ردیه‌ها

تعداد زیادی از علمای شیعه، ردّیه‌هایی بر این کتاب نوشته‌اند:

• کشف الارتیاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب تعریف معرب تهرانی (م ۱۳۱۳ق)
• حفظ الکتاب الشریف عن شبهة القول بالتحریف تألیف سید محمدحسین شهرستانی (م ۱۳۱۵ق)
• تنزیه التنزیل تألیف علیرضا حکیم خسروانی تاریخ چاپ ۱۳۷۱ق
• الحجة علی فصل الخطاب فی ابطال القول بتحریف الکتاب تألیف عبدالرحمن محمدی هیدجی تاریخ چاپ ۱۳۷۲ق
• البرهان علی عدم تحریف القرآن (برهان روشن) تألیف میرزا مهدی بروجردی تاریخ چاپ ۱۳۷۴ق
• آلاء الرحیم فی الرد علی تحریف القرآن تألیف میرزا عبدالرحیم مدرس خیابانی تاریخ چاپ ۱۳۸۱ق
• صیانة القرآن من التحریف تألیف محمد هادی معرفت تاریخ چاپ ۱۴۱۶ق
• القرآن الکریم فی روایات المدرستین تألیف سید مرتضی عسکری تاریخ چاپ ۱۴۲۰ق
• اکذوبة تحریف القرآن بین الشیعة و السنة تألیف رسول جعفریان تاریخ چاپ ۱۴۱۶ق
• آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن تألیف شیخ جواد بلاغی
• البیان فی تفسیر القرآن تألیف سید ابوالقاسم خویی
• افسانه تحریف قرآن تألیف رسول جعفریان
• افسانه تحریف تألیف مهدوی فخر کرمانی
• التحقیق فی نفی التحریف تألیف سید علی حسینی میلانی
• حقائق هامة حول القرآن الکریم تألیف سید جعفر مرتضی عاملی
• سلامة القرآن من التحریف تألیف محمدی.

پانویس

منابع

• تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، بیروت، دار الاضواء.
• نوری، میرزا حسین، نجم ثاقب، قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۴ق.